2009, Eski mektep
Bugünlerde İBB Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı tarafından restorasyonu devam eden Eski Mektep’in (Sofronios Köşkü) dünden bugüne hikayesi…
19.YY İkinci Yarısı – 1984 arası
Sofronios Köşkü’nden Büyükada İlkokulu ve Ortaokulu’na[1]
Yapının, İstanbul ve İskenderiye Patrikliği’ni yapmış Sofronios’un şahsi yazlık konutu olarak, Heybeliada Ruhban Okulu Kütüphanesi kayıtlarına göre yaklaşık 19.yy’ın ikinci yarısında inşa edildiği düşünülmektedir. Yapının ilk sahibi olan Patrik III. Sofronios, 1789 ile 1802 yılları arasında İstanbul’da doğmuş, zengin bir ailenin çocuğu idi. Din adamı olmadan önce adı Stavros Meydancıoğlu idi. Fener Erkek Rum Lisesi’nde eğitim gördü ve 1820 yılında diakos olup Sofronios ismini aldı. 1839’da Hios (Sakız Adası) Metropolitliği’ne getirildi ve aynı sene içinde hem papaz hem de despot oldu. 1855’te ise Amasya Metropolitliği’ne atandı. Patrik II. İoakim’nin istifası ile 20 Eylül 1863’te İstanbul Patriği ve aynı zamanda Ekümenik Patrik oldu. 4 Aralık 1866’da görevinden istifa ederek 1870 yılına kadar Büyükada’daki evinde istirahate çekildi. O yıllarda İskenderiye Patriği Nikanor’un vefatı ile 30 Mayıs 1870 tarihinde IV. Sofronios olarak, İskenderiye Patrikliği’ne atandı. Ölümüne kadar (22 Ağustos 1899) bu görevinde kaldı.
Adalar Milli Eğitim Müdürlüğü’nden alınan bilgilere göre, 1922 yılında Kadıyoran Türkoğlu sokağındaki İskenderiye Patriği Sofronios’un evi olan bina belediye tarafından satın alınmış ve Türk okulu buraya taşınmıştır. Okulun adı ilk adı Köprülü Mehmet Paşa Numune Mektebi olmuştur. Yapının Patrik Sofronios’un 1899’daki ölümünün ardından ilkokula dönüştüğü 1922 yılına kadar yapının kullanılıp kullanılmadığı bilinmemektedir. 1924-1925 yılında ise okulun adı Büyükada İlkokulu olarak değiştirilmiştir. 1967 yılında ise ilkokul, Lalahatun Caddesi’nde bugün de aynı işlevde kullanılan yeni binasına taşınmıştır. Fakat yapı Büyükada Ortaokulu olarak okul işlevine devam etmiştir. 1978-1979 öğretim yılında yangın tehlikesi nedeniyle, alınan il Milli Eğitim Müdürlüğü onayı ile bina tasfiye edilmiştir. Büyükada sakinlerinden aldığımız bilgilere göre 1979’da okul işlevinin bitmesinden sonra bina 1984 yılına kadar öğretmen lojmanı olarak kullanılmıştır.
Orijinal yapıdaki değişiklikler[2]
Yapı konut olarak inşa edilmiş fakat 20. yy başlarından itibaren ilkokul olarak kullanılmasından dolayı, farklı fonksiyonların ihtiyaçlarını karşılayacak düzenlemeler yapılmıştır. 1980’e kadar yapılan en önemli değişiklikler, odaların derslik olarak kullanılmaya başlanmasından sonra, duvarların yıkılarak genişletilmesi ve ana yapı ile kuzey bahçe duvarı arasına ve batı istinat duvarı kenarına ek fonksiyonları karşılayacak yeni yapılar eklemlenmesidir.
…
1930 tarihli Adalar Ciheti haritasında bahçenin kuzeyinde görünen kargir ek yapı sonraki dönemlerde, kuzeyindeki kargir duvarlar kullanılarak betonarme olarak genişletilmiş ve okulun müsamere salonu olarak kullanılmaya başlanmıştır. Mekânın doğusunda 98 cm yüksekliğinde yaklaşık 17 m2 alanında yine betonarme olarak inşa edilmiş bir sahnesi bulunmaktadır. Bu sahneye B05 no.lu mekandaki pencere kapıya dönüştürülerek doğrudan geçiş sağlanmıştır. Özgün yapıdan ek binaya diğer bir geçiş de merdivenin de bulunduğu B04 no.lu mahalde pencere parapetinin kırılarak kapıya dönüştürülmesiyle olmuştur.
Bahçe içindeki diğer bir muhdes yapı da betonarme binanın batısındaki kargir ve özgün istinat duvarını kullanarak inşa edilmiş üç odası, banyosu ve tuvaleti bulunan, mutfağı batı duvarına yaslanmış, konut olarak kullanılan yapıdır. Bu muhdes yapı 1985 yılında, şantiye yapısı olarak düşünülmüş fakat şantiye kapanınca Diyarbakır’dan göç etmiş bir aile kullanmaya başlamıştır. Bahçe duvarlarının taş işçiliği kabadır ve özelliği yoktur.
1985-1997
Belediye Konuk Evi için girişim, yarım kalan restorasyon ve bozulma[3]
Adalar Belediyesi’nden aldığımız belgeler ışığında, yapının Yap-İşlet-Devret modeli ile bir otel olarak işlev kazanması için, Kültür ve Turizm Bakanlığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları İstanbul Bölge Kurulu’nun (K.veT.B.T.K.T.V.İ.B.K.) 10.4.1987 tarih ve 3437 sayılı kararına göre, Belediye Konuk evi olarak tanzim edilmesine izin verildiği anlaşılmaktadır. Bu verilen karar çerçevesinde aynı kurumun 10-11-12.12.1986 gün ve 50 sayılı kararına göre, parselde yer alan tescilli yapının koruma gurubunun II.A.2 olarak belirlenmesine ve buna göre, gabarisi, dış mimari görüntüsü ve dış cephe eleman ve malzemesinin aynen korunması şartıyla iç taşıyıcı elemanları , kat planları, iç malzeme ve iç mimarisi yenilenebilecek yapılardan olduğuna karar verilmiştir. 8 Şubat 1989 yılında yapının Belediye Konuk Evi olarak yeniden kullanımını öneren restorasyon projesi onaylanmış ve K.veT.B.T.K.T.V.İ.B.K.’nın 28 Nisan 1987 gün ve 4287 sayılı kararı ile İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Yapı İşleri Müdürlüğü’nün 21 Temmuz 1987 tarihinde onaylanan projesine uygun olduğuna karar verilmiştir. Yapının şantiyesinin 1990 yılında başladığı tahmin edilmektedir.
Yapının restorasyonu esnasında bekçilik yapan ve kimliğini açıklamak istemeyen bir kişi 1995 yılında yapının restorasyon işlevinin İmam Hatip Lisesi olarak değiştirildiğini belirtmiştir. Fakat 1997 yılında uygulama yarım bırakılarak şantiye terk edilmiştir. Bu restorasyon müdahaleleri esnasında yapının pencere ve kapı doğramaları sökülmüş, sıvaları raspalanmış, ve raspa esnasında ahşap tavan profilleri ve süpürgelik detayları yok edilmiş, birinci katın bağdadi duvarları kaldırılmış, yerine yeni duvarların strüktüründe kullanılacak çelik kiriş ve kolonlar yerleştirilmiş, ahşap döşemesi yenilenmiş ve tek mekan haline getirilmiştir. Çatı ve çatı kaplaması da değiştirilmiş ve saçaklı olarak yeniden yapılmıştır. Yarım kalan ve/veya niteliksiz olarak yapılan bu uygulamalar yapının orijinalliğini tamamıyla bozmuştur. Sahipsiz kalan birçok yapıda karşılaşıldığı gibi yapının ahşap parçalarının yakacak olarak kullanılmış olması mümkündür.
2005-2009
Yapının Adalar Belediyesi’ne Müze amacıyla tahsisi ve Adalar Müzesi girişimi
Bina Adalar Belediyesi’nin talebi üzerine, mülk sahibi İBB tarafından, İBB Meclisi’nin 17.09. 2004 tarih ve 755 sayılı kararıyla “müze ve sergi sarayı” olarak kullanılmak şartıyla Adalar Belediyesi’ne 10 yıl süreyle tahsis edildi.
2006 yılında Eski Mektep bahçesi belediye ve gönüllüler tarafından temizlenerek, İstanbul Modern Sanatlar Müzesi Derneği`nin (Modern-İst) ilk etkinliği olan açık hava sergisi 17 Eylül tarihinde açıldı ve 5 Ekim’e kadar ziyarete açık kaldı. 2007 yılında aynı alanda ikinci bir sergi daha yapıldı. Derneğin binada bir modern sanatlar müzesi kurma girişimi ise sonuç vermedi. Belediye Başkanı, 2008 yılında yazdığı yazıda girişimin sonuç vermediğini şu cümleyle dile getiriyordu: “… Yeterli bütçemiz olmaması nedeniyle binanın onarımı yapılamamıştır.”
2008 yılında, İstanbul’un Avrupa Kültür başkenti 2010 adaylığı kesinleşti ve hazırlıklar için Başbakanlık kararıyla İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı kuruldu. Ajans 2010’a yönelik proje kabul etmeye başladı. Adalar iki projeyle programa dahil oldu. Biri Heybeliada eski ilkokul binasında Heybeliada Ses ve Musiki Merkezi, diğeri de Adalar Vakfı ve Adalar Belediyesi ortaklığıyla Adalar Müzesi idi. Her iki proje de ajanstan onay aldı. Adalar belediyesi, müzenin kurulacağı adres olarak Eski Mektep’i işaret etti. Mekanının Eski Mektep binası olacağı bilgisi, dönemin Adalar Belediye Başkanı Coşkun Özden’in 20.06. 2008 tarihli yazısıyla proje dosyasına girdi. Özden’in yazısı şöyleydi:
“Söz konusu bina 2. Derece tarihi eser olup, restorasyon projesi 10.4.1987 tarih ve 3437 sayılı Koruma Kurulu kararıyla onaylanmıştır. Bina Adalar’ı dünya turizmine daha iyi tanıtım ile kültür ve tarihi değerlerin sergilenebilmesi amacıyla düşünülen sosyal faaliyetlerde müze ve sergi sarayı amacıyla kullanılmak üzere Adalar Belediyesi’ne Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından tahsis edilmiş olup, 10 yıl müddetle intifa hakkı belediyemize verilmiştir.
Ancak yeterli bütçemiz olmaması nedeniyle binanın onarımı yapılamamıştır. İlgi dilekçenizde bahsedilen İstanbul 2010 projesinin 2010 ajansı çalışmaları kapsamında eski Teş Mektep binasının gerekli fiziksel onarımının yapılarak, Ada kültürel hayatını canlandıran bir fonksiyona kavuşturulması belediyemizin de dileğidir. Projenizin 2010 Ajansı tarafından kabulü̈ sonrasında, Adalar Belediye Meclisi’nin Taş mektebi Adalar Müzesi’nin kuruluşuna tahsis ettiğine dair karar da ivedilikle alınacak ve tarafınıza iletilecektir….”
Adalar Belediye Meclisi de 06.10.2008 tarihli kararında açık oylama ve oybirliğiyle binanın sözkonusu projede müze olarak kullanılmasına onay verdi.
Binanın hikayesinin bundan sonraki bölümünü, Gökhan Tan’ın Radikal 2’de yayınlanan “İstanbul’dan Kaçırılan Taş Mektep” başlıklı yazısına bırakalım.
İstanbul’dan kaçırılan Taş Mektep[4]
Tekrar kazanımı ve restorasyonu için İstanbul 2010 AKB Ajansı’ndan kaynak temin edilen Taş Mektep, neden Adalar Belediyesi’nden alındı?
Eski Mektep’in Adalar Müzesi’ne tahsisinin ve sonra geri alınmasının uzunca bir öyküsü var: İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) mülkiyetindeki bina 2005’te, Adalar Belediyesi’nin talebiyle “müze ve sergi sarayı olarak kullanılmak üzere” 10 seneliğine bu kuruma tahsis ediliyor. Adalar Vakfı, Adalar Müzesi’nin kurulması ve binanın restorasyonu için talip oluyor. Bunun için Adalar Belediyesi’yle birlikte proje yapıyor. İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti (AKB) Ajansı’nın kurulmasıyla kaynak sorunu çözülüyor. AKB Ajansı, Ocak 2009’da projeyi kabul ediyor ancak protokolün imzalanması daha sonraya bırakılıyor. Adalar Vakfı, harap durumdaki binanın kazanılması ve müze haline getirilmesi için proje çalışmalarına başlıyor. Derken AKP’li Adalar Belediye Başkanı Coşkun Özden, 29 Mart 2009’da tekrar aday olduğu seçimi kaybediyor. Adalar Belediyesi, Adalar Vakfı ve İstanbul 2010 AKB Ajansı arasındaki protokole, CHP’li yeni başkan Mustafa Farsakoğlu 7 Nisan’da (görevi devraldıktan üç gün sonra) imza atıyor.
Siyasi karar
Bundan sonra işler karışıyor: İBB’nin 2005’te Adalar Belediyesi’ne yaptığı tahsisi yerel seçimlere 19 gün kala, 10 Mart 2009’da iptal ettiği ve bu durumu 20 Mart’ta Adalar Belediyesi’ne yazıyla bildirdiği ortaya çıkıyor. Dört yıl önce yapılan tahsisin seçim döneminde kaldırılması, kararın siyasi olduğu yönünde tartışmalara neden oluyor.
Kimse bilmiyor
Konuştuğum eski başkan Coşkun Özden, iptal kararının siyasetle ilgili olmadığı görüşünde: “Hatırladığım kadarıyla Taş Mektep’in Adalar Belediyesi’ne veriliş şeklinde bir yanlışlık vardı. Bu nedenle İBB geri aldı” diyor. Adalar Vakfı Başkanı Halim Bulutoğlu aynı fikirde değil. “Sanırım seçim sürecinde Mustafa Farsakoğlu’nu desteklememiz ve bunu saklamamamız bu kararın çıkmasında etkili oldu,” diyor Bulutoğlu. “Adalar Belediyesi’nin Büyükşehir Belediyesi’ndeki meclis üyesi de belli ki, kendi belediyesinin ortağı olduğu projenin iptal edilmesine itiraz etmemiş,” diye devam ediyor. Bulutoğlu’nun işaret ettiği, o dönemde İBB Meclis üyesi de olan Adalar Belediyesi eski Başkan Yardımcısı Bülent Mısırlıoğlu bir itirafta bulunuyor: “Açıkçası seçim sürecinde Büyükşehir Meclisi’ndeki toplantılara da pek gidemiyorduk. İptal kararını, 20 Mart 2009’da Adalar Belediyesi’ne gönderilen yazıyla öğrendik.” Mısırlıoğlu buna rağmen Farsakoğlu yönetiminin iptal kararını, seçimlerden önce alınmış gibi göstererek siyaset malzemesi yaptığını söylüyor. Başkan Mustafa Farsakoğlu ise cevabında, kararın Belediye personeli tarafından aylarca gizlendiğini söylüyor: “Bilgimiz olmayan bir şeyi nasıl gizleriz? Belediyedeki mevcut kadrolar, bizim başarısız olmamızı istedi. Bizde maalesef böyle bir kin duygusu var. Hukukçumuz bile, dava açma süresi sona erdikten sonra bize haber veriyor.”
2009-2013
Bina Engelli Okulu yapılmak üzere milli Eğitim Müdürlüğü’ne tahsis ediliyor. Ama Milli Eğitim İl Müdürlüğü’nün bu tahsisten haberi yok!
Söz yine Gökhan Tan’ın ilgili yazısında:
“Sonuçta 30 yıl sonra nefes almaya başlayan, projeleri, protokolleri yapılan Taş Mektep, 20 Mart 2009 tarihli kararla tekrar sessizliğe gömülüyor. İBB, tarihi binayı önce kendi bünyesindeki Müzeler Müdürlüğü’ne ve 11 Şubat 2010’da da “Fiziksel Engelliler Rehabilitasyon Merkezi” kurulması amacıyla beş yıllığına Milli Eğitim Müdürlüğü’ne tahsis ediyor.
İBB, Adalar İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nün binayı bu amaçla talep ettiğini doğruluyor. Ancak bu talep inandırıcı olmaktan hâlâ uzak. İlçe Müdürlüğü “Biz orayı temizledik ve kendi uhdemize aldık. Ancak henüz okul için bir hazırlık yok” diyor. İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün ise oraya bir okul yapılacağından haberi yok. İlk Yatırım Bölümü “Böyle bir projeden haberimiz yok, bizim haberimiz olmadan da gerçekleşmesi mümkün değil” cevabını veriyor. Kaldı ki Kadıyoran yokuşu üzerindeki bina, gerek girişinin bulunduğu Türkoğlu Sokak’taki merdivenler ve gerek binanın yüksek merdivenleri nedeniyle fiziksel özürlüler için uygun bir seçim gibi görünmüyor. Ayrıca 2. derece tarihi eser statüsüyle korunan binanın engellilerin kullanacağı şekilde düzenlenmesi belki de mümkün değil.”
Cezalı bina
Peki tekrar kazınımı için projeleri yapılan, daha da önemlisi restorasyonu için İstanbul 2010 AKB Ajansı’ndan kaynak temin edilen bina, neden Adalar Belediyesi’nden alındı? İBB’den bu sorunun cevabını bekliyorum. Adalar Müzesi faaliyetlerini, merkeze uzak Aya Nikola mevkiinde, helikopter hangarından sergileme alanına dönüştürülen prefabrik bir yapıda sürdürüyor. Aralarında ‘Adalar Binalar Mimarlar’ın da bulunduğu geçici sergilerini, Çınar Meydanı’ndaki Adaevi’nin bahçesinde düzenliyor.
Bu haliyle bile görenleri heyecanlandırmaya aday Taş Mektep ise, askerdeki “cezalı bina”ları andırıyor. Kapısı kilitli. Bahçesindeki ek binada bir bekçi oturuyor, milli bayramlarda mektebin balkonuna bayrak asıyor.
Memleketten yurtdışına kaçırılan kültür mirasımızı geri kazanmak için son yıllarda gösterilen çaba anlamlı olabilir. Keşke yurt içindekileri de unutmasak. İşe, cezaları affederek başlasak.
2013-2019
Tahsisler birbirini kovalıyor ama gelişme yok.
Adalar Müzesi projesinden siyasi kararla kaçırılıp Milli Eğitim Müdürlüğü’ne 4 yıl süreyle “Engelliler Okulu” için yapılan tahsis süre sonuna kadar herhangi bir şey yapılmayınca, 4 yıl süreyle yeniden uzatılıyor ama yine bir gelişme olmuyor. Bir dönem, İmam Hatip Okulu olarak açılması için girişimde bulunulduğu söyleniyor ama bunun da arkası gelmiyor.
2019-…
2019 Haziranı’nda İBB Başkanlığı’na Ekrem İmamoğlu seçildiğinde, bina için yapılan tahsislerin süresi dolmuş ve İBB tasarrufuna yeniden dönmüştü.
2019 ve 2020 yıllarında Ekrem İmamoğlu’nun Adalar ziyaretlerinde ve yapılan toplantılarda bina yeniden gündeme geldi. Restorasyonun İBB tarafından yapılması ve içinde İBB Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı yönetiminde Adalar Enstitüsü’nü de barındıran çok amaçlı bir kültür merkezi olarak kullanılmasına karar verildiği duyuruldu.
2021 yılı son günlerinde binanın restorasyonu için iskeleler kuruldu ve çalışmalar başladı.
[1] Eski Mektep Restitüsyon Raporu-2009: Hayalbilim Mimarlık Stüdyosu tarafından, İstanbul 2010 Kültür Başkenti Ajansı ve Adalar Vakfı tarafından finanse edilen Adalar Müzesi Restitüsyon Raporu’ndan alınmıştır. Raporun tam metni ile, rölöve ve restorasyon raporlarının tamamı görselleriyle birlikte Adalar Müzesi Arşivi’ndedir.
[2] A.g.y.
[3] A.g.y.
[4] Gökhan Tan, İstanbul’dan Kaçırılan Taş Mektep, Tekrar kazanımı ve restorasyonu için İstanbul 2010 AKB Ajansı’ndan kaynak temin edilen Taş Mektep, neden Adalar Belediyesi’nden alındı? 10 Temmuz 2011, Radikal 2
Yayınlanma Tarihi: 04 Mayıs 2022 / Son Güncellenme: 05 Mayıs 2022
Sitemizde sizlere daha iyi hizmet verebilmek, güvenlik ve sizi tanımak adına çerezler kullanmaktayız, detayları öğrenmek için buraya tıklayabilirsiniz.
Gizlilik Politikanızı ve KVKK Aydınlatma metnini okumak için buraya tıklayınız.
Eğer sitede gezinmeye devam edersiniz politikamızı onaylamış sayılacaksınız.