Paylaş
Tüm Sayılar      2022      Sayı 209 - Kasım 2022      İlk Anıt

İlk Anıt


10 Kasım 1967 Atatürk Maskı önünde Ata’ya saygı duruşu (Nurgül Erçin arşivi).

Bu fotoğraf; Sevr dayatmasına teslim Osmanlı Sarayına ve Emperyalist İşgal kuvvetlerine karşı direnişin simgesi, İstiklâl Harbi’nin fitilini ateşlemek üzere Samsun’a bir avuç yoldaşıyla çıkan Başkomutan, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanımız Gazi Mareşal Mustafa Kemal Atatürk’ün fiziki yaşamının son bulduğu 10 Kasım günü anma töreni esnasında 1967 yılında çekilmiştir. Şüphesiz Marmara Adası’nda da olduğu gibi, tüm milli bayramlarda ve anma günü etkinlikleri için hınca hınç doldurduğumuz meydanlarda, tüm resmi kurumlarda ve yurdumuzun her köşesinde Atatürk’ün bir büstü, heykeli veya rölyefi bulunmaktadır. Ancak bugün görmeye aşina olduğumuz diğer Atatürk heykellerine benzer İlçe Belediye binası önünde bulunan heykel yaptırılmadan yaklaşık 20 yıl kadar önce Marmara iskele meydanında, fotoğrafta da görüldüğü üzere Ata’mızın muazzam bronzdan yapılmış büyük bir maskı bulunuyordu. Peki ama kim, nasıl ve ne zaman yapmıştı?

1980 yılı öncesi doğan adalıların ve adaya yolu düşenlerin hafızasına kazınan Atatürk Maskı, adanın turizmde sıçrama yaptığı yıllar Marmara’yla adeta özdeşleşmiş, mekânsal açıdan da ada kültürünün bir parçası olmuştu. Yaklaşık 6 metre yüksekliğinde mermer bir kaide üzerinde asılı duran bu büyük mask, adaya gönül vermiş bir sanatçının girişimiyle hayat bulmuştu…

Atatürk Maskı, 18 Ağustos 1977 tarihinde vefat eden, henüz 1960’lı yılların başında adayı keşfederek, ‘Kamara Mevkii’ne inşa ettiği üç mütevazı evden oluşan ‘Resmor-Kamara’ otelinde misafirlerini ağırlayan, Türkiye’nin ilk kurşunlu cam vitrayı sanatçısı ve milli atlet Dekoratör Mazhar Resmor tarafından adaya kazandırılmıştı. Resmor, kuruluşuna önayak olduğu “Marmara’yı Güzelleştirme ve Kalkındırma Derneği” Başkanı sıfatıyla Atatürk anıtının inşasına gönül vermiş ve ada halkına hitaben bir bildiri yazarak herkesi bu imeceye davet etmişti… Bugün Kamara Mevkii ‘Kıyı Evi’nde ikamet eden ve büyük dayısının ismini gururla taşıyan Mazhar Tezan’dan öğrendiğimiz kadarıyla bahsi geçen bildiri şu şekildeydi;

“Marmara Adası Turistik yurt köşelerinin en güzidelerinden birisidir. Seneler boyunca ihmal edilmiş, kendi haline bırakılmış, yardım eli uzatılmamış bu güzelim Vatan parçası için büyük ATA’mız bundan tam 33 yıl önce bakınız ne söylemişti:

Marmara Adası bu çevrenin mihveri olarak ele alınmalıdır. Adanın iki sahile olan merkezi mevkii, letafeti kendisinin ve kıyılarının her türlü ıslah ve tesisata müsait olması emsalsiz bir imkândır (25 Haziran 1930).

Kendisine has ileriyi gören isabetli ve selâhiyetli teşhisi ile Cumhuriyet’in daha yedinci yılında söylenmiş bu sözler bizleri, geç de olsa, bu yolda gayret sarf etmeye zorladı. Bu amaca ulaşabilmek için bir dernek kurduk.

Yerine getirmekle mükellef olduğumuz işlerin en önünde, yeni yapılmakta olan iskelemizin meydanına bu büyük insan için bir anıt yapmak geliyor.

Köyümüz varlıklı değildir. Kendi yağı ile zor kavruluyor. Bundan ötürüdür ki ne kadar çabalasa, ne kadar didinse yine de ilişik projenin tahakkukuna tek başına gücü yetmez.

Hepimiz biliyor ve inanıyoruz ki bu iş yalnız bir ada, bir köy ve bir dernek işi değildir.

Bu iş Atatürk sevgisini içine sindirmiş, O’na bütün varlığı ile, bütün gücü ile inanmış insanların, tek kelimeyle hepimizin işidir. İnancımız budur, dayanağımız sizlersiniz.

Cömertliğiniz bu anıtın temel taşları olacak ve adamız sizleri daima minnet ve şükran hisleri ile dolu olarak anacaktır. Teşekkür ve en derin saygılarımızla…

Marmara’yı Güzelleştirme ve Kalkındırma Derneği Başkanı

Prof. Mazhar Resmor”[1]

Marmara Belediyesi kurucu başkanı (merhum) Ahmet Enön de, 2003 yılında kaleme aldığı ‘Marmara Adası’nda Sekizbin Yıl’ adlı eserinde, bahse konu maskı Mazhar Resmor ile birlikte Sultanahmet Sanat Mektebi’nde döktürüp getirdiklerini anlatmıştır.[2]

Marmara Spor futbol takımı anıt önünde (Haluk Mersin arşivi).

1964 yılı adalıların da büyük-küçük katkılarıyla inşası bitirilen Marmara İskele Meydanındaki bu mermer kaideye daha sonra imal edilen mask ustaca yerleştirilmiştir. Anıtın önyüzü ise denize dönük olarak konumlandırılmıştı. Atatürk’ün Marmara Adası önlerinden gemiyle geçerken söylediği sözler de mermer kaidenin üzerine yine mermerden yapılmış bir levhaya yazılarak takip eden yıllar içinde anıta eklenmişti. Mermer kaidenin zemini geniş bir taşlıktan meydana geliyordu ve dört köşesinde, birer adet mermer taş gülle yerleştirilmişti. Etrafı ilk zamanlar ahşap alçak korkuluklarla daha sonra da putrel demirle çevrilmiş ve toprak zemine bugün de anıt altında konumlandırılmış olan döküm top yerleştirilmişti. Anıtın Doğu tarafına 2,5-3 metre yüksekliğinde bir meşale, Batı tarafına da yüksekçe bir bayrak direği dikilerek anıtın açılışı gerçekleştirilmişti. Uzun yıllar büyük kurtarıcının aziz hatırasını canlı tutmak ve adalıların şükran ifadelerinin bir tezahürü olarak Marmara ile özdeşleşen ve ada vapur iskelesinin tam karşısına konumlanan bu güzel anıt, adaya gelip-gidenlerin uğrak yeri, buluşma noktası hatta öncelikli fotoğraf çekim yerlerinden biri haline gelmişti. Tüm Milli ve Dini bayramlar hatta özel günlerde adalılara ait hatıra fotoğrafları bu mask önünde çekilmiştir. Ahmet Enön ‘Marmara Adası’nın İnsanları’ adlı eserinin son sayfalarında neşrettiği fotoğraflarda; adanın kurtuluş günü olarak kabul edilen 26 Kasım’da avcılar kulübü ve İlçe Jandarma bölüğüne mensup askerler tarafından kurtuluş günü etkinliklerinin de bu anıt önünde gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır. Bronzdan dökülen ve yapıldığı yıllar için belki de eşi benzeri bulunmayan güzellikteki Ata’mıza ait bu mask, iskele meydanı düzenlemesi esnasında 1980’li yılların sonuna doğru yerinden sökülerek Belediye’nin deposuna kaldırılmıştı!

Kısa bir süre anıtsız kalan iskele meydanı, bugün de kullanılmakta olan Belediye Sarayı’nın inşaatı bitirildikten sonra önünde bulunan platform üzerine konmak üzere yeni bir heykel yaptırılmıştı. Bu heykel ise; Manisa ‘Kuva-yi Milliye Anıtı’, Sadun Boro ile özdeşleşen Okluk Koyu ‘Deniz Kızı Heykeli’ ve ‘Atatürk ve Harbiyeli Anıtı’ gibi yurt ve dünya çapında tanınan eserleriyle heykeltraş Tankut Öktem[3] tarafından yapılmıştı.

Günümüzde; Marmara Adası Atatürk Caddesi, Belediye Sarayı önündeki heykel (H. Can Yücel arşivi).

Mazhar Resmor vasıtasıyla Marmara Adası’yla tanışan Hocaların Hocası olarak nitelenen Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Akademisi Müdürü Prof. Mustafa Aslıer[4], 29 Mart 2015 yılındaki vefatına kadar yılın bir bölümünü Marmara Adası Kamara Mevkii’ne inşa ettiği ev-işlikte geçirmekteydi. Aslıer’in daveti üzerine adaya gelen Öktem, eşiyle birlikte iki-üç gün süresince Mestanağa Mevkiinde evi bulunan arkadaşı Dekoratör Metin Şahinoğlu’nda konaklamıştı. Tankut Öktem Bandırma’da bulunan Turgut Reis (1986) heykelinin ardından Marmara Belediyesi için bugünkü Atatürk heykeli ve mermer kaidenin iki yanında bulunan rölyefleri bilabedel (ücretsiz) olmak kaydıyla polyester malzemeden birkaç ay içinde yaparak Belediye’ye teslim etmiştir. Bugün ancak dikkatli bir göz tarafından fark edilecek bu rölyefler anıtın Doğu ve Batı yönlerine yerleştirilmişlerdi. Sanatçı, ada halkının sosyal yaşantısından ve ekonomik faaliyetlerinden örnekler veren rölyefler hazırlamıştı. Doğu cephesindeki levhada; Antik dönemden beri çıkarılan, adaya ve içinde bulunduğu denize ismini veren Mermer, mermer ocakları ve mermer işçileri ile yakın ve uzak liman kentlerine ada mermerini ihraç eden yük gemilerini anlatırken zeytinciliği, zeytin ağaçlarıyla kaplı tepeleri ve zeytin toplayan adalı kadınları da betimlemişti. Batı cephesindeki levhada ise; Adanın bir diğer önemli ekonomik faaliyeti olan balıkçılık yansıtılmaya çalışılmıştı. İskele ve balıkçı tekneleri, ağ tamiratı yapan Reis ve kasalara istiflenmiş balıkları satan balıkçı figürleri işlenmişti.

Anıtın Doğu yüzündeki mermer ve zeytin işçileri rölyefi (H. Can Yücel arşivi).

Anıtın Batı yüzündeki balıkçı rölyefi (H. Can Yücel arşivi).

Üzerinde yaşadığımız yeryüzü cenneti Marmara Adası’nın kültürel belleğinde yer eden her özne kıymetlidir. Nasıl ki Muhtar Mustafa Toksöz 1966 yılında Müteahhit Mahmut Karasaban’dan dönemin 100 Türk Lirasının arka yüzündeki Ankara Gençlik Parkı’nda bulunan ‘Gençlik Köprüsü’nün bir benzerini yapmasını istemesiyle ‘Kısmet Köprüsü’ hayat bulmuş ve adanın kimliğine kazandırılmışsa, Türkiye’nin önemli sanatçılarından biri olan Mazhar Resmor’un öncülüğünde yapılan Atatürk Maskı da ada kültürünün vazgeçilmez bir parçası olmuştur…

26 Kasım 1967 ‘Kurtuluş Günü’ Marmara Avcılar Kulübü (Cavit Savran arşivi).

10 Kasım 1938 ‘de ebediyete intikal eden Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ ü saygı ve sevgiyle anarken, uzun süredir akıbeti belirsiz olan Atatürk Maskının bulunarak bakımının yapılmasını ve hak ettiği şekilde yeniden ada kültürüne kazandırılmasını diliyor, bu vesileyle de eşsiz sanat eserini Ada’mıza kazandıran Marmara halkını ve başta Mazhar Resmor’u[5] saygıyla anıyorum…

Kaynakça: Ahmet Enön, Marmara Adası’nda Sekizbin Yıl (2003), Marmara Adası’nın İnsanları (2004), Haluk Mersin, Cavit Savran, Mazhar Tezan, Nurgül Erçin ve H. Can Yücel arşivleri.

[1] Mazhar Tezan arşivi.

[2] ‘Marmara Adası’nda Sekizbin Yıl’ Ahmet Enön, Syf. 227.

[3] Çok sayıda eseri, ödülü bulunan ve 1999 yılında ‘Devlet Sanatçısı’ seçilen Prof. Tankut Öktem, 2007 yılı geçirdiği bir trafik kazası sonucu vefat etmiştir.

[4] Sanata Adanmış Bir Ömür; Mustafa Aslıer, Adalı Dergisi Yıl: 2016, Sayı:130 H. Can Yücel. https://arsiv.adalidergisi.com/cms/2010-2019/2016/sayi-130-nisan-2016/makale/1274/sanata-adanmis-bir-omur-mustafa-aslier

[5] https://arsiv.adalidergisi.com/cms/2010-2019/2016/sayi-132-haziran-2016/makale/1375/mazhar-resmor


Yayınlanma Tarihi: 03 Kasım 2022  /  Son Güncellenme: 06 Kasım 2022


Bu yazı hakkında yazarımıza ve editörlerimize iletmek istedikleriniz mi var?
Aşağıdaki formu kullanarak kendisine ulaşabilirsiniz.
(Bu formdaki bilgiler, yazarımız ve editörlerimizin mail adreslerine iletilecektir.)


Çerezleri Yönetin!

Sitemizde sizlere daha iyi hizmet verebilmek, güvenlik ve sizi tanımak adına çerezler kullanmaktayız, detayları öğrenmek için buraya tıklayabilirsiniz.

Gizlilik Politikanızı ve KVKK Aydınlatma metnini okumak için buraya tıklayınız.

Eğer sitede gezinmeye devam edersiniz politikamızı onaylamış sayılacaksınız.