Paylaş
Tüm Sayılar      2025      Sayı 235 – Ocak 2025      Bir Ada Afeti: 4 Ocak 1935 Marmara Adaları Depremi

Bir Ada Afeti: 4 Ocak 1935 Marmara Adaları Depremi

Prof. Dr.


Deprem Nerede ve Nasıl Oldu?

Bundan doksan yıl önce, 4 Ocak 1935 tarihinde Marmara Adaları’nın yakınında 6.3 büyüklüğünde bir deprem olmuştur. Deprem izleme merkezleri bu depremden bir saat kırk dakika sonra aynı konumda büyüklüğü 6.0 civarında olan bir deprem daha kaydetmişlerdir.

Depremler Marmara Adaları’ndan yerleşim yeri olan Marmara, Avşa, Ekinlik ve Paşalimanı Adaları’nda ve Erdek’te yaygın hasara neden olmuş (Şekil 1), Tekirdağ, Edirne, Bursa, İstanbul ve İzmir’de kuvvetli olarak algılanmıştır. İstanbul’da bazı yapılarda çatlaklar oluşmuştur. Deprem kayıt ve değerlendirme merkezlerinden BÜ-KRDAE, AFAD ve USGS bu depremler için farklı büyüklükler ve konumlar rapor etmişlerdir (Şekil 2).

Şekil 1. Marmara Adası’nda yıkılmış bir ahşap yapı (Yücel, 2016).

Makalenin yazarı olarak, 6.0 büyüklüğündeki ikinci depremin artçı deprem olduğu görüşündeyim. Bu iki depremin büyüklükleri birbirine yakın olduğundan art arda iki deprem olarak da yorumlanabilir. Bu tartışmanın sağlıklı yapılabilmesi için her iki depremin büyüklüklerinin ve konumlarının yeniden incelenmesi ve gecikme süresinin sismolojik literatüre göre değerlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum

 

Şekil 2. 4 Ocak 1935 Marmara Adaları depremleri için farklı kaynaklar tarafından verilen farklı deprem konumlarının karşılaştırılması.

Ambraseys (1988), Mw: 6.3 büyüklüğündeki depremin maksimum hasar şiddetini VIII (8) olarak belirlemiştir (Şekil 3a). USGS ise maksimum hasar şiddetine VII (7) değeri vermiştir (Şekil 3b).

Şekil 3. 4 Ocak 1935 Erdek-Marmara Adaları depremi eşşiddet haritaları. a)  Ambraseys (1988), b) USGS. Şiddet değerleri geleneksel olarak Romen sayılarına göre verilmektedir.

Marmara Adaları ve çevresi 1900 yılı öncesi tarihsel kayıt döneminde, Marmara Denizi ve çevresinde olmuş çok sayıda kuvvetli ve büyük depremlerin yıkıcı etkilerine maruz kalmışlardır (Şekil 4 ).  Altınok ve Alpar (2006) araştırmaları sonucunda 4 Ocak 1935 depreminin bulunduğu yerde 1265 yılında yıkıcı bir deprem olduğunu belirtmişlerdir.

Şekil 4. 1900 yılı öncesi tarihsel kayıt döneminde olan (1935 depremi hariç) ve bölgede hasar ve can kaybına neden olmuş depremler. Kuzey Marmara Fayı üzerinde (A) bölgesinde olmuş depremlerin tarihleri: 824, 1081 (?), 1354 ve 1659; (B) bölgesinde olmuş depremlerin tarihleri: 796, 1063, 1343, 1569, 1766-2 ve (C) bölgesinde olmuş depremlerin tarihleri 790, 1032, 1346, 1569, 1766-1. SB1 ve SB2 Kuzey Marmara Fayı’nın güney kollarına ait fay hatlarıdır (Altınok ve Alpar, 2006). 11 Ağustos 1265 yılındaki depremin büyüklüğü 6.6’dır.

BÜ-KRDAE’ne göre aletsel kayıt döneminde Marmara bölgesinde 1900-2023 yılları arasında büyüklüğü 4.0 ve daha fazla olan 313 deprem olmuştur (Şekil 5). Bu depremlerden dört tanesinin büyüklüğü 7.0 ve daha fazladır. Bu dönemde büyüklüğü 6.0-6.9 arasında olan dört adet deprem olmuştur.

Şekil 5. 1900 yılı ve sonrası aletsel kayıt döneminde olan ve bölgede hasar ve can kaybına neden olmuş depremler (kırmızı ve turuncu renkli daireler) (BÜ-KRDAE, 2023).

Farklı kayıt dönemlerini kapsayan Şekil 4 ve Şekil 5’deki deprem etkinliği haritaları karşılaştırıldığında deprem etkinliğinin her dönem yüksek olduğu ve benzer nitelikler gösterdiği anlaşılmaktadır. Şekil 1 ve Şekil 5’de 4 Ocak 1935 depremleri için verilen konumun USGS tarafından verilen konumlarla uyuşmadığı açıkça görülmektedir. Bu konum farkı nedeniyle Marmara Adaları depremi, yayınlarda “Erdek-Marmara Adası Depremi” olarak adlandırılmaktadır. Depremin doğru konumu deprembilimciler (sismolog) tarafından araştırılmalıdır.

 

4 Ocak 1935 Depreminin Neden Olduğu Hasar ve Can Kayıpları

Erdek İlçesi 1935 yılında idari olarak Balıkesir iline bağlı olup, Merkez ve Marmara Adaları nahiyelerini kapsamaktadır. Marmara Nahiyesi’nin on üç köyü bulunmaktadır ve toplam nüfusu 3.050’dir. O tarihte Marmara Nahiyesi’nde köy nüfuslarının ortalaması 235’dir. Bu sayı köylerin kalabalık bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir. Marmara nahiyesinin merkezi olan Marmara Köyü’nün o tarihlerde nüfusu 567’dir.

4 Ocak 1935 deprem etkinliği sırasında Marmara Adası’nda Gündoğdu, Çınarlı ve Asmalı köyleri tümüyle, Marmara bucak merkezi yer yer yıkılmıştır. Her iki depremin art arda olması nedeniyle hasarın büyüdüğü düşünülmektedir.

Avşa Adası’nda Türkeli Köyü’nde 128 ev ile Yiğitler Köyü’nde tüm evler yıkılmıştır. Paşalimanı Adası’ndaki Poyraz, Harmanlı köyleri tümüyle, Paşalimanı ile Balıklı Köyü’nün bir bölümü ağır hasara uğramıştır. Marmara Adası’ndaki Çınarlı köyü karşısındaki Hayırsız Ada’nın ortasından yarıldığı şeklinde bir söylenti olması depremin büyüklüğünü göstermesi bakımından ilginçtir. Hayırsız Ada’daki fener yıkılmıştır. Kapıdağ Yarımadası’nda Narlı, Ocaklar ve Avşa dolaylarında çeşmeler kurumuş, gürültü duyulmuştur. Deprem gündüz olduğundan can kaybı az olmuştur. Raporlara göre depremde dört ya da beş kişi ölmüş, otuz kişi yaralanmıştır. Artçı depremler 7 Mart 1935’e kadar sürmüştür.

Depreme tanık olanlar, depremden önce top sesini andıran bir ses duymuşlar, bu sesin hemen arkasından şiddetli bir depreme maruz kalmışlardır (Yücel, 2016). Halk panikle sokaklara çıkmış, binalar yıkılmaya başlamış ve her yer toz-duman içinde kalmıştır. Yıkılmayıp ayakta kalan binalar ise 1 saat 40 dakika sonra olan 6.0 büyüklüğündeki artçı deprem etkisiyle yıkılmıştır. Tepelik yerlerden büyük kayalar düşmüştür. Halk kıyıdaki kayık ve teknelere sığınmıştır.

Deprem bölgesinde girilemez + tamir edilmesi gerekli + tamamen çökmüş durumda olan toplam 1.404 hane vardır (Çizelge 1). Marmara Adası’nda 175 hane, Ekinlik Adası’nda 168 hane, Paşalimanı Adası’nda 134 hane, Avşa Adası’nda merkezinde ve Yiğitler Köyü’nde 143 hane yıkılmış, 25 hane oturulamaz durumdadır. Bir kişi enkaz altında kalarak hayatını kaybetmiştir. Erdek ilçesinde 972 hane kullanılamaz derecede hasar görmüştür.

Çizelge 1. 4 Ocak 1935 depreminin Marmara Adaları’nda ve Erdek Yarımadası’nda neden olduğu hasarların derecelerine göre dağılımı. (M) Marmara Adası, (P) Paşalimanı Adası, (A) Avşa (Türkeli) Adası, (E) Ekinlik Adası, (ER) Erdek İlçesi (Kumaş, 2023).

Çınarlı Köyü’nde 20 ev yıkılmış, 7 ev ayakta kalabilmiştir. Gündoğdu Köyü’nün neredeyse tamamı yıkılmıştır. Bir anne ve kızı göçük altında kalarak hayatlarını kaybetmişlerdir. Asmalı Köyü’ndeki 3 ev yıkılmış, 7 ev çıkan yangında kül olmuş ve ahırın üstüne yıkılmasıyla bir köylü can vermiştir. Harmanlı Köyü sahilinde çökme yaşanmış, bazı evler suyun altında kalmıştır. Ekinlik Adası’nda can kaybı yoktur ancak 56 ev yıkılmıştır, 4 tanesi ise oturulamaz durumdadır. Hayırsız Ada’daki sis düdüğü binası yıkılmış, deniz feneri inşaatında çalışan 15 kişi fırtına nedeniyle üç gün Hayırsız Ada’da yardım beklemiştir. Deprem, Kapıdağı yarımadasındaki İlhanlar, Narlı ve Ocaklar köylerinde de yıkıma sebep olmuş, Marmara merkez ve Gündoğdu köylerindeki çeşmelerin kuruduğu gözlenmiştir

Marmara Adaları depreminde yıkılan evlerin %90’ı ahşaptır. Depremin akşam üzeri birçok kimsenin evlerin dışında olması nedeniyle can kaybı sayısının fazla artmadığı düşünülmektedir. Tahsin Furtun’un konserve fabrikası, Giritli Arif Ağa’nın yağhanesi ve Aron Kaptan’ın şarap mahzeni yerle bir olmuştur.

 

Basında 4 Ocak 1935 Depremi

Depremle ilgili olarak basında çıkan haberlerle ilgili Üstündağ’ın (2025) yaptığı araştırmada, 4 Ocak 1935 depreminin etkilediği Marmara Adaları’nda hasar, can kaybı, ihtiyaçlar vb. genel durum hakkında basın hızlı ve doğru bilgileri topluma duyurma konusunda yeterli olamadığı anlaşılmaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden biri haberleşme olanaklarının yetersizliği, ulaşımın hava koşulları nedeniyle yapılamaması, resmi heyetlerin adalara zamanında ulaşamamaları vb. nedenlerden dolayı eksik ve yanlış bilgilerin çeşitli basın organlarında yer almasıdır. Erdek ve Marmara Adası bağlantısı ancak 8 Ocak 1935 akşamı kurulabilmiş, bölgeden ilk telgraf alınabilmiştir.

Depremden altı gün sonra 10 Ocak 1935 tarihinde Anadolu Ajansı kaynaklı haberi esas alan basın depremin merkezinin Marmara Adası olduğunu bildirmiştir. Deprem oluş tarihinden ancak on gün sonra hasar ve kayıplarla ilgili resmi bilgilerin verilemeye başlaması sonrası bazı gazetelerin topluma daha doğru bilgi aktarmaya başladıkları görülmüştür. Örneğin, bazı gazetelerde yer alan ve deprem bölgesinde bulaşıcı hastalık yayıldığı haberinin devlet raporları ve yazışmaları sonrası yalanlandığı gözlenmiştir.

28 Ocak 1935 tarihli gazeteler, Sağlık Bakanı Refik Saydam’ın deprem bölgesinde incelemeler yaptığını yazmıştır. Haberde, Marmara Adaları ve Erdek Yarımadası’nda toplam 9.083 kişi yaşadığı, 2.092 haneden 180’inin yıkık olmak üzere 460 ev hasar aldığı bildirilmiştir.  Dört kişinin hayatını kaybettiği, yirmi yedi kişinin yaralandığı belirtilmiştir.

1935 yılı Şubat ayında deprem haberleri seyrelmiştir. 1935 yılı Nisan ayından sonra haberler daha çok, ticari kaygı taşıyan depremzede hikâyelerine ver vermektedir. Gazeteler yer yer bölgede hissedilen artçı sarsıntıları da gündeme taşımıştır.

 

Sonuç

6.3 büyüklüğündeki 4 Ocak 1935 depremi, takım adalardan oluşmuş Marmara Adaları’nın yakınında olmuştur. Yerleşimin olduğu adalardan Marmara, Avşa, Paşalimanı ve Ekinlik adalarında girilemez + tamir edilmesi gerekli + tamamen çökmüş durumda olan toplam 1.404 hane vardır. Resmi sayılara göre Marmara Adaları ve Erdek’de toplam 180 hane yıkılmış dört kişi hayatını kaybetmiş ve yirmi yedi kişi yaralanmıştır.

Adalar karadan çok uzak olmamasına rağmen, mevsim koşulları nedeniyle gemilerle yardım ekipleri ve erzak dahil gerekli malzemelerin ulaşımı bir süre sağlanamamıştır. Ayrıca, haberleşme alt yapısının yetersizlikleri nedeniyle durum hakkında doğru bilgi alma olanakları çok kısıtlı olmuştur. Doğru bilgi alınamaması nedeniyle afet anı ve sonrası ilgili resmî kurumların afet acil durum yönetim uygulamalarını olumsuz etkilenmiştir.

4 Ocak 1935 depremi coğrafi ve atmosferik koşullar nedeniyle ulaşım ve haberleşme olanaklarının kısıtlandığı durumlarda afet anı ve sonrası acil durum yönetiminin nasıl olumsuz etkilendiğini ve toplumun doğru bilgilere ulaşmasının aksadığını göstermesi bakımından önemli bir örnektir.

4 Ocak 1935 depremi, beş adaya dağılmış yerleşimleriyle Prens Adaları’nın, Marmara Denizi’nde olası bir büyük deprem, tsunami ya da orman yangınlarında kayıp risklerinin azaltıldığı dirençli bir ilçe ve toplum oluşturulmasının önemini hatırlatmaktadır. Bu amaçla, olası doğa ve insan kaynaklı tehlikelerin afete dönüşmemesi için afet öncesi, anı ve sonrasını kapsayan hazırlık, önlem, müdahale ve toparlanma kapasitesini artırma çalışmalarına daha fazla önem verilmesi gerekmektedir.


Kaynaklar

AFAD, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Deprem Araştırma Dairesi, https://deprem.afad.gov.tr/

Altınok, Y. ve Alpar, B., 2006. Marmara Island Earthquakes, of 1265 and 1935; Turkey, Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 6, 999–1006. https://avesis.iuc.edu.tr/yayin/f6e1174b-764d-43cf-a488-5a02acc9b824/marmara-island-earthquakes-of-1265-and-1935-turkey

Ambraseys, N.N., 1988. “Engineering Seismology. Earthquake Engineering and Structural Dynamics”, 17, 1-105. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/eqe.4290170101

BÜ-KRDAE: Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/tr/

Kumaş, N. , 2023. “Sosyo Ekonomı̇k Sonuçları Açısından 1935 Erdek-Marmara Adası Depremı̇”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı / Issue: 34(2023) 179-205.  https://dergipark.org.tr/tr/pub/diclesosbed/article/1308550

MAKMAD, 2025. 4 Ocak 1935 Marmara Adaları Depreminin 90.Yılı,  Marmara Adaları Kültür Mirası,  https://www.youtube.com/watch?v=eL-9YNl_RB0&t=794s

USGS, United States Geological Survey, https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/search/

Üstündağ, Ü., 2025. “Basında 4 Ocak 1935 Depremi”, 4 Ocak 1935 Marmara Adaları Depreminin 90.Yılı, https://www.youtube.com/@MarmaraKültürelMiras

Yücel, H. C., 2016. “4 Ocak 1935-Merkez Üssü Marmara Adası.” Adalı Dergisi, (127).

 

 

 

 

 

 

 


Yayınlanma Tarihi: 08 Ocak 2025  /  Son Güncellenme: 08 Ocak 2025


Bu yazı hakkında yazarımıza ve editörlerimize iletmek istedikleriniz mi var?
Aşağıdaki formu kullanarak kendisine ulaşabilirsiniz.
(Bu formdaki bilgiler, yazarımız ve editörlerimizin mail adreslerine iletilecektir.)


Çerezleri Yönetin!

Sitemizde sizlere daha iyi hizmet verebilmek, güvenlik ve sizi tanımak adına çerezler kullanmaktayız, detayları öğrenmek için buraya tıklayabilirsiniz.

Gizlilik Politikanızı ve KVKK Aydınlatma metnini okumak için buraya tıklayınız.

Eğer sitede gezinmeye devam edersiniz politikamızı onaylamış sayılacaksınız.